Geschiedenis
De Ginkgo Biloba – populaire namen: Japanse notenboom, Japanse of Chinese Tempelboom – is de laatste schakel van de grote plantenfamilie Ginkgoaceae. Al 200 miljoen jaar geleden floreerde (Devoon, Perm) deze plantenfamilie. Destijds was het een naaldboom, maar in de loop van de evolutie zijn de naalden aaneengegroeid en is het een kruising tussen een naald- en loofboom geworden.
De Ginkgo wordt thans beschouwd als het oudste ‘levende fossiel’ op aarde. Tijdens het Tertiair bedekte de Ginkgo zelfs het hele noordelijke halfrond, tot bijna aan Groenland toe.
De boom is waarschijnlijk rond 800 samen met het Boeddhisme uit China naar Japan overgekomen. Omdat de boom in het wild aan het uitsterven was en bij tempels werd gekweekt, ontstond in de volksmond de naam ’tempelboom’. Tevens gold de Ginkgo als symbool voor de oerboom. In China zijn exemplaren van maar liefst 2000 jaar oud ontdekt.
In 1727 is de soort naar Europa gebracht en in 1784 naar Amerika. Aanvankelijk dacht men dat de boom, los van de gecultiveerde vorm bij kloosters en tempels, in het wild niet meer voorkwam. Men heeft inmiddels echter ontdekt dat de boom toch nog in het wild voorkomt, namelijk in het bergland van de Oost-Chinese provincie Chekiang.
Een twee- tot driehonderd jaar oud exemplaar is te bewonderen in de Hortus Botanica in Harderwijk. Ook in de botanische tuinen van Leiden en Utrecht staan Ginkgo bomen uit die periode. Voor andere plaatsen in Nederland en Europa kunt u kijken op de Ginkgo website.
Kenmerken
De Ginkgo groeit onregelmatig en kegelvormig tot 40 meter hoogte. De waaiervormige bladeren hebben twee lobben. Meestal wordt de boom in Nederland niet zo hoog en oud want er worden kweekvormen gebruikt. De boom groeit langzaam, maar heeft een zeer groot aanpassingsvermogen en verdraagt de luchtvervuiling relatief goed.
Mannelijk en vrouwelijk
De Ginkgo is tweehuizig en kent dus afzonderlijke mannelijke en vrouwelijke exemplaren. Het is niet bekend waarom maar er zijn in de wereld minder vrouwelijke dan manlijke bomen. Het verschil is alleen te zien als de boom in bloei staat. De manlijke bloeiwijze bestaat uit een korte aar die al dan niet hangt. Vrouwelijke bloeiwijzen bestaan uit twee knopjes-achtige eikels op een korte steel. Overigens duurt het 20 jaar voordat zich vruchten (eetbaar) vormen. De vrouwelijke bomen worden met door de wind meegevoerd stuifmeel bevrucht. Binnen de ronde vrucht groeien de zaden in aparte kamers. Als de vrouwelijke bloeiwijze niet bevrucht is, kunnen zich toch vruchten aan de boom ontwikkelen. Dit zijn echter loze vruchten.
Vruchten
In de herfst vallen de abrikoosvormige vruchten van de boom. Deze vruchten stinken vreselijk naar ranzige boter. De zaden (ca. 3 cm) zijn nootachtig van vorm. Hoewel het zachte omhulsel giftig is, worden zij in China en Japan geroosterd en opgegeten. Algemeen beschouwt men dit als een delicatesse, die bovendien een teveel aan alcohol zou neutraliseren.
Kweek- en snoeiwijze
Sinds lange tijd worden de bomen vanaf hun allereerste begin zelf opgekweekt door verschillende boomkwekerijen. Naast deze jonge opkweekbomen zijn er vaak ook bomen tot een lengte van 4 meter leverbaar bij de kwekerij. Bij een dergelijke maat boom is het nog niet goed zichtbaar of het om een mannelijk dan wel vrouwelijk exemplaar gaat. Het geslacht kan vaak pas rond het twintigste jaar bepaald worden als de vrouwelijke bomen bloesem en vrucht gaan dragen.
Goed natuurlijk te kweken
De Ginkgo is resistent voor veel ziekten en plagen, reden waarom hij geen gewasbeschermings- of bestrijdingsmiddelen nodig heeft en dus heel goed op puur natuurlijke wijze gekweekt kan worden.
Het hout is zacht, bijna kurkachtig en in de winter warmer dan de omgeving.
Pas op met snoeien
De Ginkgo kan niet goed tegen snoeien en kan dan zelfs leegbloeden. Het is daarom beter om alleen de eventuele concurrerende harttakken weg te nemen. Aan het eind van de winter, ruim voor het uitlopen, kan het beste gesnoeid en geknipt worden. De aldus ontstane wondjes moeten beslist dichtgesmeerd worden met pasta. Verdere snoei is niet nodig. Inkorten van de zijtakken betekent meestal dat de hele tak afsterft.
Aan de boom groeien twee vormen van zijscheuten:
- traag groeiende kortloten met alleen aan de top blad en
- snel groeiende scheuten met zijtakjes en blad.
Groene medische kracht
De ontdekking van de Ginkgo Biloba is één van de grote doorbraken in de moderne medische geschiedenis. Ginkgo Biloba is als natuurlijk middel door de wetenschappelijke wereld niet alleen nauwkeurig onderzocht, maar ook geaccepteerd als een belangrijke stap voorwaarts in de behandeling en preventie van leeftijdgebonden klachten. Dat gebeurt slechts zelden.
The Lancet, wellicht het meest toonaangevende medische vakblad, publiceerde een uitvoerig artikel over alle wetenschappelijke onderzoeken naar Ginkgo Biloba. Gevolg hiervan was dat medici en gezondheidsspecialisten over de hele wereld aandacht aan de stof gingen geven, zodat Ginkgo Biloba nu een reputatie heeft als goed gedocumenteerde en effectieve remedie tegen problemen met de bloedsomloop.
In de homeopathie wordt het blad ook gebruikt om de doorbloeding te verbeteren (een probaat middel tegen koude voeten en handen) en ook voor ouderen, vanwege de gunstige uitwerking op het geheugen, doordat het de doorbloeding in de hersenen bevordert en een reinigende uitwerking heeft.
Goethe’s boom
De Ginkgo Biloba is een bijzondere boom met een grote esthetische waarde. Van de beroemde dichter en mysticus Goethe was de Ginkgo zijn lievelingsboom. Vele honderden bomen heeft hij opgekweekt en aangeplant. Thans zijn dat prachtige exemplaren langs fraaie wandelpaden in de Weimarstreek. Tijdens een wandeling met Marianne van Willemer in het Heidelberger Schloßgarten ontdekten zij een Ginkgo en raakten zij daarover aan de praat. Geïnspireerd door de merkwaardige bladvorm schreef Goethe onderstaand gedicht – een poëtisch symbool van zijn liefde voor Marianne. De (nevenstaande) Nederlandse vertaling is van de hand van Mimi Laman Trip-Kleinstarink (predikant). Gepubliceerd in de september 2000 uitgave van het blad AdRem, als onderdeel van een overweging gebaseerd op een Ginkgo Biloba die sinds 30 jaar het remonstrantse kerkhof in Friedrichstadt opsiert.
Dit blad van de boom, die vanuit het Oosten
mijn tuin werd toevertrouwd,
schenkt wetenden een zinvol geheim,
waarmee ‘inzicht’ wordt opgebouwd.
Is het één levend wezen,
dat zich binnen zichzelf verdeelt?
Zijn het twee, die ervoor kozen,
als één te verschijnen in beeld?
Zulke vragen te beantwoorden
vond ik terecht en vol van zin,
voel je niet aan mijne verzen,
dat ik zelf één en dubbel ben?